Με μια Pieta ο Μιχαήλ Άγγελος έκανε τα πρώτα του βήματα στην τέχνη και με μια Pieta τα τελευταία της ζωής του. Η πρώτη είναι η συγκλονιστική μορφή της νέας σε όψη Παναγίας που κρατά στα χέρια το νεκρό Χριστό, το μόνο ενυπόγραφο έργο του μεγάλου Φλωρεντινού καλλιτέχνη και η τελευταία, η λεγόμενη Pieta Rondanini. Στην πρώτη ο Μιχαήλ Άγγελος με τον άνεμο της νιότης να τον σπρώχνει πρωτοπορεί προαναγγέλλοντας τη μεγαλοφυία της τέχνης του ενώ στο κύκνειο άσμα του, διηγείται την αποκαθήλωση με τους αυστηρούς όρους της εικονογραφικής δυτικής παράδοσης. Η πρώτη Pieta που βρίσκεται στη Βασιλική του Αγίου Πέτρου στη Ρώμη φιλοτεχνήθηκε όταν ο Μιχάηλ Άγγελος ήταν μόλις 23 χρόνων ενώ η τελευταία δουλεύονταν σχεδόν μέχρι την τελευταία του ανάσα, στις 18 Φεβρουαρίου 1564, με όσες δυνάμεις του είχαν απομείνει.
Έξι μέρες πριν πεθάνει υπάρχει η τελευταία μαρτυρία από τον ανιψιό του Μιχαήλ Αγγέλου, ζωγράφο και γλύπτη Ντανιέλε ντα Βολτέρα, ότι εργάζονταν πάνω σε αυτό το έργο αλλάζοντας τη μορφή του γλυπτού που στην πρώτη του «ανάγνωση» είχε ολοκληρώσει το 1555. Από την νέα αυτή καθολική επέμβαση του καλλιτέχνη στην Pieta Rondanini διασώθηκε στην αρχική του μορφή μόλις το δεξί χέρι του νεκρού Χριστού.
Έχει ενδιαφέρον ότι το κύκνειο αυτό άσμα του Μιχαήλ Αγγέλου εκτός από την κυριαρχία του γοτθικού στοιχείου, θεωρείται από ορισμένους και ως μανιεριστικό με τα επιμηκυμένα σώματα του Χριστού και της Παναγίας. Το έργο βρίσκεται σήμερα στο Μουσείο της Pieta Rondanini στο Κάστρο Σφόρτσα στο Μιλάνο. Στη ζωή του ο μεγάλος καλλιτέχνης επέστρεψε τέσσερις φορές στο θέμα της Αποκαθήλωσης όπως απεικονίζεται στη δυτική τέχνη υπό τον τίτλο «Pieta». Εκτός από την πρώτη και την τελευταία εργάστηκε επίσης στην Pieta Bandini η οποία βρίσκεται από το 1722 στον καθεδρικό ναό της Φλωρεντίας και στην, σε μεγάλο βαθμό ημιτελή, Pieta Palestrina η οποία εκτίθεται στην Ακαδημία της Φλωρεντίας η οποία φιλοτεχνήθηκε στα 1556.
Η πιο γνωστή και δημοφιλής όμως- κυρίως λόγω του ότι βρίσκεται στη Βασιλική του Αγίου Πέτρου στη Ρώμη, είναι η πρώτη Pieta που φιλοτέχνησε, παραγγελία του Γάλλου καρδιναλίου Ζαν ντε Βιλέρς ντε Λαγραουλά ο οποίος ζήτησε από το Μιχαήλ Άγγελο να σμιλέψει το ωραιότερο μαρμάρινο γλυπτό που θα μπορούσε να δει κανείς στη Ρώμη, τόσο τέλειο που κανείς άλλος μεγάλος καλλιτέχνης δεν θα μπορούσε να το ξεπεράσει. Ο καρδινάλιος δεν αξιώθηκε να δει το έργο τελειωμένο καθώς πέθανε, εκπληρώθηκε όμως η επιθυμία του να δεσπόζει στον τάφο του στο παρεκκλήσι της Santa Patronilla που βρίσκονταν στα νότια της παλαιότερης Βασιλικής του Αγίου Πέτρου. Όταν ξεκίνησε η κατασκευή του νέου ναού ο Μπραμάντε ζήτησε την κατεδάφιση του παρεκκλησιού. Το έργο που ολοκληρώθηκε στα 1499 άλλαξε αρκετές θέσεις παραμένοντας πάντα μέσα στο ναό και είναι το μόνο που φέρει την υπογραφή του Μιχαήλ Αγγέλου. Η ιστορία που συνοδεύει αυτό το γεγονός έχει μεγάλο ενδιαφέρον. Λίγο καιρό μετά την τοποθέτηση της Πιετά στη Βασιλική ο νεαρός Μιχαήλ Άγγελος κρύφτηκε σε μια γωνιά περιμένοντας την παπική αντιπροσωπία να έρθει να το δει και να ακούσει τα σχόλιά της. Σύμφωνα με τη μαρτυρία που μας κληροδότησε ο Τζιόρτζιο Βαζάρι, άκουσε κάποιον να λέει ότι το γλυπτό ήταν δημιουργία του καλλιτέχνη Κριστόφορο Σκολάρι και θυμωμένος αποφάσισε να αφήσει την υπογραφή του χαράσσοντας στη ζώνη που διατρέχει το στήθος της Παναγίας, τη φράση «MICHEL.A[N]GELVS BONAROTVS FLORENT[INVS] FACIEBAT» δηλαδή «το έφτιαξε ο Μιχαήλ Άγγελος ο Φλωρεντινός». Όμως δεν πέρασε πολύς καιρός και ο Μιχαήλ Άγγελος νιώθοντας ότι διέπραξε το αμάρτημα της ματαιοδοξίας ορκίστηκε να μην υπογράψει ξανά κανένα από τα έργα του. Η συγκλονιστική αυτή Pieta που βρίσκεται στη σημερινή της θέση από το 1749 αποτελεί τον πρόλογο της μαεστρίας του κορυφαίου Φλωρεντινού ο οποίος δομεί τη σύνθεση στο σχήμα πυραμίδας στην κορυφή της οποίας βρίσκεται η Παναγία ενώ τη βάση της αποτελεί ο βράχος του Γολγοθά μαζί με το φόρεμα της Μαρίας το οποίο φαρδαίνει σταδιακά προς τα κάτω. Σμιλεύοντας με συγκλονιστικά ρεαλιστικό τρόπο το ένδυμα της Παναγίας ο Μιχαήλ Άγγελος καταφέρνει να προσδώσει φυσικότητα στο γλυπτό που απέχει πολύ από την παραδοσιακή απόδοση του θέματος. Αρχικά η Παναγία είναι νέα, κάτι που δεν συμβαδίζει με την πραγματικότητα. Έχοντας ένα γιο 33 χρονών δεν θα μπορούσε να είναι συνομήλικη του, όπως απεικονίζεται. Και όμως. Όσο για ποιον λόγο ο Μιχαήλ Άγγελος προχώρησε σε αυτή την καινοτομία υπάρχουν αρκετές θεωρίες. Η πιο δημοφιλής, είναι ότι η νιότη της μορφής της Παναγίας καθρεπτίζει την αγνότητά της και στηρίζεται από τα όσα είπε ο Μιχαήλ Άγγελος για το θέμα στον βιογράφο του Ασκάνιο Κοντίβι, ενώ η πιο ενδιαφέρουσα υποστηρίζει ότι η Παναγία εικονίζεται σαν βρεφοκρατούσα βλέποντας το παιδί της μωρό, σε αντίθεση με το θεατή που βλέπει το έργο σαν αντικατοπτρισμό από το μέλλον, τη θυσία του θεανθρώπου. Σε αυτό συνηγορεί και το γεγονός πως η Παναγία δεν απεικονίζεται ως Mater dolorosa ενώ το πρόσωπο του Ιησού είναι τόσο γαλήνιο που δεν μαρτυρεί τον πόνο ενώ όπως και στο σώμα του δεν κυριαρχούν οι πληγές και τα βασανιστήρια που υπέστη σε αντίθεση με την εικονογραφική παράδοση της εποχής. Το έργο πέρασε στο διάβα των αιώνων από πολλές περιπέτειες με πιο σημαντικό τον βανδαλισμό που δέχτηκε στις 21 Μαΐου 1972, όταν ο τότε 33χρονος ψυχικά διαταραγμένος, ουγγρικής καταγωγής, Λάζλο Τόθ μπήκε στον Άγιο Πέτρο και φωνάζοντας «είμαι ο Ιησούς Χριστός, που αναστήθηκε από τους νεκρούς» άρχισε να χτυπά με σφυρί το αριστούργημα. Με 15 χτυπήματα προκάλεσε σοβαρές ζημιές στο δεξί μπράτσο της Παναγίας με πολλά σοβαρά ραγίσματα ενώ έσπασε ένα κομμάτι της μύτης και των βλεφάρων πριν τον απομακρύνουν από το γλυπτό. Οι εργασίες αποκατάστασης ξεκίνησαν αμέσως και με την ολοκλήρωση τους το γλυπτό επέστρεψε στην αρχική του θέση, αυτή τη φορά όμως προστατευμένο από αλεξίσφαιρο τζάμι.
*O Σταύρος Μουντουφάρης είναι διπλωματούχος ξεναγός και αρχαιολόγος.
Απαγορεύεται η αναδημοσίευση των άρθρων ή μέρους τους χωρίς την έγγραφη άδεια του συντάκτη
MUNDUS EST- travel stories 
Ένα Σχόλιο Προσθέστε το δικό σας