Για τον πίνακα αυτό έχουν γραφτεί τόσα όσα για κανένα σχεδόν άλλο έργο του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου. Είναι το Espolio, ο Διαμερισμός των ιματίων του Χριστού και αποτελεί μια από τις πιο συγκλονιστικές στιγμές της καλλιτεχνικής διαδρομής του μεγάλου αυτού Κρητικού καλλιτέχνη στην Ισπανία. Ένα έργο τόσο δυνατό, τόσο ρεαλιστικό και τόσο εκφραστικό που προκαλεί ρίγη μαγνητίζοντας το βλέμμα που αδυνατεί να δραπετεύσει από την «παγίδα» που τόσο περίτεχνα στήνει για να κατακτήσει το θεατή ο Ελ Γκρέκο, με χρώμα, θρησκευτικό συναίσθημα και παλμό που κάνουν τον πίνακα έναν καμβά έτοιμο να ζωντανέψει και να ξεφύγει από τα ασφυκτικά πλαίσια του βωμού στο σκευοφυλάκιο του Καθεδρικού ναού του Τολέδο όπου παραμένει ως τα σήμερα.
Είναι ο πίνακας για τον οποίο χιλιάδες τουρίστες καθημερινά περιμένουν στην ουρά να δουν και να απολαύσουν καταγράφοντας πινελιά, πινελιά τα συναισθήματα που μεταδίδει με έναν τρόπο συγκλονιστικό. Και ειδικά το υγρό βλέμμα του Ιησού, εκείνο που έχει γεννήσει ένα δάκρυ το οποίο ωστόσο ακόμα δεν έχει κυλήσει από τα βλέφαρα όπως εύστοχα έχει περιγραφεί. Το ίδιο εκείνο βλέμμα που μοιάζει απόμακρο από τα όσα συμβαίνουν γύρω, από το πολύβουο πλήθος των στρατιωτών και των δημίων οι οποίοι ετοιμάζουν τα όργανα του πάθους και στρέφεται προς τον ουρανό, σε μια προσευχή που δεν έχει ξεφύγει από τα χείλη. Δεν είναι τυχαίο που ο πίνακας αυτός δεσπόζει σε κάθε σχεδόν βιβλίο και κείμενο για τα έργα του καλλιτέχνη, ο οποίος υπέγραφε όχι μόνο ως Θεοτοκόπουλος αλλά και «Κρης εποίη» μην ξεχνώντας την καταγωγή του. Το έργο κατακλύζεται από νεύρο και κυριαρχείται από το εντυπωσιακό κόκκινο χρώμα του χιτώνα του Χριστού το οποίο παραπέμπει στο αίμα του θεανθρώπου. Η σκηνή που διαδραματίζεται είναι μια από τις πρώτες των Παθών, η στιγμή που οι στρατιώτες διαμερίζουν τα ιμάτια του Ιησού λίγο πριν τον σταυρώσουν και η διήγηση της είναι αριστουργηματική. Η έκφραση του προσώπου του Χριστού είναι απλά συγκλονιστική, είναι εκείνη για την οποία έχει γραφτεί ότι ο Greco ζωγράφισε ένα δάκρυ πριν εκείνο ξεγλιστρήσει από τα βλέφαρα του Θεανθρώπου και παρασυρθεί από τη βαρύτητα στη γη.
Το έργο ανατέθηκε στο Θεοτοκόπουλο από το συμβούλιο του Καθεδρικού ναού του Τολέδο στις 2 Ιουλίου 1566 πιθανότατα ύστερα από διαμεσολάβηση του γιου του Ντιέγκο ντε Καστίλια με τον οποίο ήταν φίλοι. Η θεματολογία που επελέγη ξαφνιάζει καθώς αν και συχνή για έργα του 13ου-15ου αιώνα την εποχή του Γκρέκο ήταν σπάνια για τη δυτική εικονογραφία. Όμως για το Θεοτοκόπουλο η τολμηρότητα αποτελούσε μέρος της μεγαλοφυΐας του κάτι που αποδεικνύει και σε αυτό τον πίνακα δομώντας τη σκηνή με ένα τρόπο μοναδικό, γεμίζοντας ασφυκτικά τον χώρο και βάζοντας τη σφραγίδα του μανιερισμού που τον χαρακτηρίζει. Φως και χρώμα προσθέτουν δυναμική, μνήμες από τις βυζαντινές καταβολές του Γκρέκο αναδύονται μέσα από το έργο και συμβολισμοί καταγράφονται συνειδητά και υποσυνείδητα από το βλέμμα του θεατή. Προσέξτε για παράδειγμα την αρχιτεκτονική του έργου με το τρίγωνο που δημιουργείται στο κάτω μέρος του πίνακα με τις «Τρεις Μαρίες», την Παναγία, τη Μαρία Μαγδαληνή και την Μαρία του Κλεόπα στα αριστερά και το σταυρωτή στα δεξιά, που ετοιμάζει το Σταυρό του Μαρτυρίου του Ιησού ανοίγοντας τρύπες στο ξύλο του σταυρού. Η θέση αυτή των γυναικών στον πίνακα καθώς και το γεγονός ότι κάποιες μορφές βρίσκονται σε υψηλότερο επίπεδο από τον Ιησού προκάλεσαν έντονες επικρίσεις από τα μέλη του συμβουλίου του ναού που θεώρησαν κάτι τέτοιο απρεπές και επιχείρησαν να μειώσουν για το λόγο αυτή την αμοιβή που θα λάμβανε ο καλλιτέχνης. Όμως δεν κατάφεραν να μειώσουν ούτε τη δύναμη του έργου ούτε την πυγμή του Θεοτοκόπουλου. Η καλύτερη απόδειξη είναι η υποδοχή της οποίας έτυχε ο πίνακας, όπως μαρτυρούν και οι πάνω από 17 εκδοχές του, αρκετές από τις οποίες θεωρείται ότι έγιναν εν μέρει ή στο σύνολό τους από τον ίδιο τον καλλιτέχνη αλλά και η ανταπόκριση του κοινού σήμερα. Αξίζει να σημειωθεί ότι το εκπληκτικό αυτό έργο υπογράφεται στο κάτω δεξί μέρος του πίνακα ως δομήνικος θεοτο(κόπουλος) κρης επ(οίει).
*O Σταύρος Μουντουφάρης είναι διπλωματούχος ξεναγός και αρχαιολόγος.
Απαγορεύεται η αναδημοσίευση των άρθρων ή μέρους τους χωρίς την έγγραφη άδεια του συντάκτη
MUNDUS EST- travel stories 