Η Μονή Βλατάδων στη Θεσσαλονίκη

Ένας από τους βασικούς λόγους για τους οποίους δεν θα πρέπει να παραλείψετε μια επίσκεψη σας στη μονή Βλατάδων στη Θεσσαλονίκη είναι η απίστευτη θέα της πόλης που θα έχετε από εκεί, η εμπειρία να συνδυάσετε το προσκύνημα σας με μια εξερεύνηση της Άνω Πόλης και οι μοναδικότητες που τη χαρακτηρίζουν.

Ανάμεσα τους οι τοιχογραφίες του 1360-1380, το εκπληκτικής τέχνης ξυλόγλυπτο τέμπλο του 17ου αιώνα καθώς και το ότι η Μονή Βλατάδων ή Βλαττάδων ή Βλατταίων αποτελεί το μοναδικό μοναστήρι της βυζαντινής περιόδου της Θεσσαλονίκης που εξακολουθεί να λειτουργεί μέχρι σήμερα ενώ ανήκει στα μνημεία παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO.

Το μοναστήρι που ιδρύθηκε το 1350 εκτιμάται ότι χτίστηκε στη θέση ενός αρχαιότερου ναού, όπως μαρτυρούν αρχιτεκτονικά μέλη που έχουν εντοπιστεί στο χώρο της μονής και του καθολικού. Το όνομα του φαίνεται να προέρχεται από τους αδελφούς Δωρόθεο και Μάρκο Βλατ(τ)έων ή Βλατάδων, μαθητών και φίλων του Αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης Αγίου Γρηγορίου Παλαμά. Όπως αναφέρει το Οικουμενικό Πατριαρχείο στην ιστοσελίδα του (μια που το μοναστήρι ανήκει σε αυτό ως σταυροπηγιακή μονή), ως κτητόρισσα της Μονής φέρεται η αυτοκράτειρα Άννα Παλαιολογίνα η οποία είχε εγκατασταθεί στη Θεσσαλονίκη το 1351 και έμεινε ως το θάνατο της εκεί, ως κυβερνήτης. Το Βασιλικό χρυσόβουλο φαίνεται ότι εκδόθηκε το 1354 στο όνομα του αυτοκράτορα Ιωάννη Καντακουζηνού και της αυτοκράτειρας Άννας Παλαιολογίνας. Το δε πατριαρχικό Σιγίλλιο εκδόθηκε λίγο αργότερα από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Νείλο.

Η μονή αρχικά ήταν αφιερωμένη στον Χριστό Παντοκράτορα και πολύ αργότερα ως τα σήμερα, στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος. Κατά την Τουρκοκρατία η μονή Βλατάδων απολάμβανε προνόμια τα όποια είχαν επικυρωθεί με φιρμάνι του Μωάμεθ Β΄. Προσέξτε τις τοιχογραφίες που έχουν λαβωθεί από ανελέητο σφυροκόπημα. Η αιτία είναι ότι ο ναός είχε μετατραπεί σε τζαμί τουλάχιστον για ένα μικρό χρονικό διάστημα και οι τοιχογραφίες καλύφθηκαν με σοβά ο οποίος για να «πιάσει» έπρεπε να τοποθετηθεί σε έξεργη επιφάνεια.

Η αποκάλυψη των τοιχογραφιών πραγματοποιήθηκε κατά τη διάρκεια εργασιών αναστήλωσης στο ναό μετά τον σεισμό του 1978 και χρονολογούνται από την περίοδο 1360-1380. Στον τρούλο εικονογραφήθηκε ο Χριστός Παντοκράτορας με αγγέλους και ολόσωμους προφήτες. Στα εσωράχια των τόξων σώζονται σκηνές από το Δωδεκάορτο και στους τοίχους εικονίζονται σε δύο ζώνες, άγιοι ασκητές και μοναχοί. Στη στοά διασώζονται χαμηλά στρατιωτικοί άγιοι και πάνω από αυτούς σκηνές από τα θαύματα του Χριστού.

Από το σφυροκόπημα γλίτωσαν οι σκηνές της Βάπτισης και των «Τριῶν παίδων ἐν καμίνῳ» στις δύο μικρές κόγχες του νάρθηκα. Αρχιτεκτονικά, το καθολικό της μονής Βλατάδων ανήκει σε σπάνια παραλλαγή του σταυροειδούς εγγεγραμμένου ναού, στην οποία ο τρούλος δε στηρίζεται σε κίονες, αλλά σε δύο πεσσούς δυτικά και στους τοίχους του Ιερού ανατολικά. Στις τρεις πλευρές περιβάλλεται με στοά, το περίστωο, η οποία απολήγει ανατολικά σε δύο παρεκκλήσια. Υπέστη αρκετές μετατροπές που αλλοίωσαν την μορφή του κυρίως στο εξωτερικό.

Σύμφωνα με την παράδοση στην περιοχή κήρυξε ο Απόστολος Παύλος προς τους Θεσσαλονικείς κατά τη δεύτερη περιοδεία του, η οποία χρονολογείται στο έτος 51. Το μαρτυρεί άλλωστε και ο ναός του Αποστόλου Παύλου που βρίσκεται λίγα μέτρα πιο μακριά. Μια επίσκεψη στη Μονή Βλατάδων συνοδεύεται από μια μεγάλη βόλτα στην Άνω Πόλη και τα τείχη της καθώς βρίσκεται μόλις 80 μέτρα από ένα εντυπωσιακό τμήμα του Επταπυργίου της Θεσσαλονίκης.

Φροντίστε να μην παραλείψετε μια επίσκεψη και στη γειτονική μονή του Οσίου Δαβίδ διασχίζοντας τα παλιά σοκάκια της Άνω Πόλης. Στη Μονή Βλατάδων μπορείτε να πάτε με λεωφορείο από το κέντρο ή και με τα πόδια αν αντέχετε την ανηφόρα. Φροντίστε τουλάχιστον να περπατήσετε αρκετά στην Άνω Πόλη και αν αντέχετε να επιστρέψετε στο κέντρο με τα πόδια ακολουθώντας τα τείχη. Η διαδρομή σε κάθε περίπτωση θα σας αποζημιώσει.

*O Σταύρος Μουντουφάρης είναι διπλωματούχος ξεναγός και αρχαιολόγος.

Απαγορεύεται η αναδημοσίευση των άρθρων ή μέρους τους χωρίς την έγγραφη άδεια του συντάκτη