Το «μωσαϊκό» των αιώνων στον Όσιο Δαβίδ της Θεσσαλονίκης

Ένα από τα πολλά μνημεία της Θεσσαλονίκης όπου ο χρόνος ξετυλίγει το κουβάρι του με τρόπο συγκλονιστικό είναι το Καθολικό της Μονής του Οσίου Δαβίδ ή Λατόμου στη Θεσσαλονίκη. Η αναζήτηση του μοιάζει με μια μικρή περιπέτεια στην Άνω Πόλη καθώς για να τον βρεις πρέπει να διασχίσεις δαιδαλώδη σοκάκια ακολουθώντας τις πινακίδες και ρωτώντας τους κατοίκους, όμως η εξερεύνηση θα σε αποζημιώσει και με το παραπάνω. Αρχικά θα σου προσφέρει την εμπειρία να δεις με ένα διαφορετικό μάτι την Άνω Πόλη όπως και ολόκληρη τη Θεσσαλονίκη με τη μοναδική θέα από ψηλά. Και από την άλλη θα δεις την ιστορία να ξεπροβάλλει μπροστά σου μέσα από τα απίστευτα έργα τέχνης που περιλαμβάνει ο παλαιοχριστιανικός αυτός ναός που κατάφερε να επιβιώσει ως τις μέρες μας με πολλές προσθήκες και μετατροπές.

Σημείο αναφοράς σε αυτό το ταξίδι στους αιώνες αποτελεί το απίστευτης ομορφιάς ψηφιδωτό της κόγχης του τελευταίου τετάρτου του 5ου μ.Χ. αιώνα, το οποίο εικονίζει το Χριστό μέσα σε δόξα σε μια από τις σπάνιες απεικονίσεις του ως αγένειος με μια σειρά από συμβολικά στοιχεία χαρακτηριστικά της παλαιοχριστιανικής εποχής να ολοκληρώνουν την εκπληκτική αυτή σύνθεση. Ο Ιησούς κάθεται μέσα στη δόξα με τους τέσσερις ποταμούς του παραδείσου να ρέουν κάτω από τα πόδια του ενώ περιβάλλεται από Αγγέλους και τα ζώα σύμβολα των τεσσάρων Ευαγγελιστών. Στις άκριες της σύνθεσης θα δείτε τους προφήτες Ιεζεκιήλ και Αββακούμ ή Ησαΐα. Το όλο σκηνικό που διηγείται το ψηφιδωτό είναι μοναδικό στην ιστορία της τέχνης. Σύμφωνα με το θρύλο το ψηφιδωτό δημιουργήθηκε όταν η Θεοδώρα, κόρη του αυτοκράτορα Μαξιμιανού ασπάστηκε κρυφά το Χριστιανισμό και ζήτησε από τον πατέρα της, Αυτοκράτορα, διώκτη των Χριστιανών, να της κτίσει μια πλούσια οικία με λουτρό. Ο Μαξιμιανός της έδωσε την άδεια να υλοποιήσει την επιθυμία της μόνο που αντί για πολυτελή οικία, η ίδια ίδρυσε ένα ναό διακοσμώντας την κόγχη του ιερού βήματος με το πανέμορφο ψηφιδωτό, το οποίο κάλυψε μετά, για να μην προδοθεί, με δέρμα βοδιού και σοβά. Πάντα σύμφωνα με το θρύλο το ψηφιδωτό αποκαλύφθηκε με θαυμαστό τρόπο σε έναν μοναχό μετά την εικονομαχία, κατά τη διάρκεια ενός σεισμού που προκάλεσε ζημιές στο καθολικό ρίχνοντας κάτω το κονίαμα και το δέρμα. Ο ναός είχε αφιερωθεί αρχικά στη μεταμόρφωση του Σωτήρος ενώ το 1921 όταν από τζαμί που είχε μετατραπεί το 1430 επανήλθε στη Χριστιανική λατρεία τιμήθηκε στη μνήμη του Οσίου Δαβίδ της Θεσσαλονίκης ο οποίος ασκήτεψε στην περιοχή και για τρία ολόκληρα χρόνια, κατοικούσε επάνω σ’ ένα δένδρο. Όσο για το χαρακτηρισμό «Λατόμου» αυτός προέρχεται από τα λατομεία που υπήρχαν στην περιοχή. Ο ναός βρίσκεται κοντά στη Μονή Βλατάδων οπότε μπορείτε να συνδυάσετε την επίσκεψη μαζί με μια μεγάλη βόλτα στην Άνω Πόλη.

Εκτός από το ψηφιδωτό της κόγχης εξαιρετικό ενδιαφέρον έχουν και οι τοιχογραφίες στη νότια καμάρα, οι οποίες χρονολογούνται στα τέλη του 12ου αιώνα, από τις οποίες σώζονται ακέραιες εκείνες που διηγούνται τη Γέννηση και τη Βάπτιση του Χριστού και αποσπασματικά αυτές που εικονογραφούν την Υπαπαντή και τη Μεταμόρφωση. Στον ανατολικό τοίχο της βόρειας καμάρας θα δείτε τμήματα τοιχογραφιών των αρχών του 14ου αιώνα. Η φθορά είναι τόσο εκείνη του χρόνου όσο και των φυσικών καταστροφών που έχουν πλήξει την πόλη μαζί με την επικάλυψη τους από κονίαμα όταν ο ναός μετατράπηκε σε τζαμί.

Το κτίσμα είχε αρχικά το σχήμα του εγγεγραμμένου σταυρού με τέσσερα γωνιακά διαμερίσματα, κόγχη στα ανατολικά και είσοδο στα δυτικά. Όπως εξηγεί η κατατοπιστική πινακίδα έξω από το ναό, σήμερα λείπει όλο το δυτικό τμήμα του καθολικού ενώ η είσοδος βρίσκεται στη βόρεια πλευρά. Το Καθολικό διέθετε τρούλο ο οποίος αντικαταστάθηκε από κεραμωτή στέγη την οποία διατηρεί ως τα σήμερα. Η παράδοση που αφορά στη Θεοδώρα, κόρη του αυτοκράτορα Μαξιμιανού δεν φαίνεται να είναι εντελώς μυθοπλαστική καθώς ανασκαφές έχουν αποκαλύψει τα ίχνη ενός ρωμαϊκού κτίσματος πάνω στο οποίο κατασκευάστηκε ο ναός.

*O Σταύρος Μουντουφάρης είναι διπλωματούχος ξεναγός και αρχαιολόγος.

Απαγορεύεται η αναδημοσίευση των άρθρων ή μέρους τους χωρίς την έγγραφη άδεια του συντάκτη