Ένα από τα πιο γνωστά αριστουργήματα του μαέστρου του Ιταλικού μπαρόκ και αριστοτέχνη της φωτοσκίασης, του γνωστού chiaroscuro, του Μικελάντζελο Μερίζι ή Καραβάτζιο (1571–1610) ανακαλεί στη μνήμη το Βιβλικό επεισόδιο του Άπιστου Θωμά ο οποίος χρειάστηκε να ψηλαφίσει τις πληγές από τη σταύρωση του Ιησού ώστε να πιστέψει στην Ανάσταση Του. Η ελαιογραφία που φιλοτεχνήθηκε μεταξύ 1601 και 1602 ανήκει στην πινακοθήκη του Σανσουσί, του «ανέμελου» ανακτόρου του Φρειδερίκου του Μέγα στο Πότσδαμ, λίγο έξω από το Βερολίνο (διαβάστε περισσότερα εδώ) και εκτίθεται στο μουσείο του Πότσδαμ. Αποτελεί ένα από τα πιο εκφραστικά έργα του μεγάλου καλλιτέχνη που αποδίδει με μαεστρία την έκπληξη που είναι χαραγμένη στα πρόσωπα των μαθητών καθώς ο Ιησούς καθοδηγεί το χέρι του Θωμά στην πληγή που άφησε στο σώμα του η λόγχη του εκατόνταρχου. Όμως αυτός ο πίνακας του Καραβάτζιο είναι πολλά περισσότερα από το προφανές. Είναι έργο αντισυμβατικό όπως όλα όσα φιλοτέχνησε ο μεγάλος μαέστρος στη σύντομη ζωή του. Είναι ένας πίνακας που αψηφά τους κανόνες, που «διηγείται» με έναν σχεδόν κινηματογραφικό τρόπο το γνωστό Ευαγγελικό επεισόδιο, μια συγκλονιστικά ρεαλιστική περιγραφή με φωτογραφικές λεπτομέρειες και ένα μεγαλειώδες δείγμα της τεχνικής των φωτοσκιάσεων που άφησαν ανεξίτηλο το σημάδι του Καραβάτζιο στην ιστορία της τέχνης δημιουργώντας ακόμα και σχολή, εκείνη των Καραβατζιστών της Ουτρέχτης. Προσέξτε τις λεπτομέρειες.
Έργο αντισυμβατικό όπως όλα όσα φιλοτέχνησε ο μεγάλος μαέστρος στη σύντομη ζωή του. Είναι ένας πίνακας που αψηφά τους κανόνες, που «διηγείται» με έναν σχεδόν κινηματογραφικό τρόπο το γνωστό Ευαγγελικό επεισόδιο, μια συγκλονιστικά ρεαλιστική περιγραφή με φωτογραφικές λεπτομέρειες και ένα μεγαλειώδες δείγμα της τεχνικής των φωτοσκιάσεων που άφησαν ανεξίτηλο το σημάδι του Καραβάτζιο στην ιστορία της τέχνης
Δείτε πως ο καλλιτέχνης «ζουμάρει» με την πινελιά του στο κομβικό σημείο της σύνθεσης, την πληγή στα πλευρά του Ιησού όπου οδηγούν όλες οι κινήσεις και τα βλέμματα.
Νιώστε τον πόνο που αισθάνεται ο Ιησούς από τη φρέσκια ακόμα πληγή όπως αποτυπώνεται στο βλέμμα του και νιώστε και εσείς τον ίδιο πόνο βλέποντας πόσο ρεαλιστικά την αναπαράγει στον καμβά του ο Καραβάτζιο. Τόσο που νιώθεις το δέρμα να ανασηκώνεται καθώς το δάχτυλο του Θωμά την ψηλαφίζει. Ένα δάχτυλο που δεν είναι εκείνο ενός εξιδανικευμένου Βιβλικού προσώπου αλλά ενός καθημερινού ανθρώπου, τόσο γήινου που ο Καραβάτζιο, όπως κάνει σε όλα σχεδόν τα έργα του, δεν διστάζει να το εικονογραφήσει βρώμικο γύρω από τα νύχια ζωγραφίζοντας ακόμα και σκισμένο το κόκκινο ένδυμα του.
Δείτε τα βλέμματα να «μιλούν» για τα συναισθήματα που νιώθουν. Ακολουθήστε το φως καθώς ξεπηδάει από τα αριστερά του πίνακα λούζοντας το σώμα του Ιησού, σμιλεύοντας το μέτωπο του Θωμά και του άλλου μαθητή που βρίσκεται πιο κοντά στο Χριστό. Οι λεπτομέρειες είναι καθηλωτικές δίνοντας την εξήγηση στο γιατί αυτός ο πίνακας αντιγράφηκε τόσες πολλές φορές από τόσους πολλούς καλλιτέχνες ή επέδρασε καταλυτικά στο έργο τους. Έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον ότι το μοντέλο που χρησιμοποίησε ο Καραβάτζιο για τον Θωμά είναι το ίδιο με εκείνο που δεσπόζει σε άλλα δυο έργα του, τον «Άγιο Ματθαίο και τον Άγγελο» του 1602 και τη «Θυσία του Ισαάκ» του 1603, το τελευταίο στην πινακοθήκη των φημισμένων Ουφίτσι της Φλωρεντίας. Ο πίνακας είναι αντισυμβατικός σε όλα τα στοιχεία του, ακόμα και στην επιλογή του θέματος που αν και κοινό για την υπόλοιπη Ευρώπη και τον Ιταλικό βορρά δεν αποτελούσε από τις αγαπημένες επιλογές των Παπών ή της αριστοκρατίας της Ρώμης. Έτσι πολλοί ιστορικοί της τέχνης εκτιμούν ότι ο Καραβάτζιο ξεκίνησε να εργάζεται σε αυτόν έχοντας ως «μνήμες» αντίστοιχα έργα που είχε δει στο βορρά της Ιταλίας. Στα σίγουρα όμως όχι στη Ρώμη.
Νιώστε τον πόνο που αισθάνεται ο Ιησούς από τη φρέσκια ακόμα πληγή όπως αποτυπώνεται στο βλέμμα του και νιώστε και εσείς τον ίδιο πόνο βλέποντας πόσο ρεαλιστικά την αναπαράγει στον καμβά του ο Καραβάτζιο. Τόσο που νιώθεις το δέρμα να ανασηκώνεται καθώς το δάχτυλο του Θωμά την ψηλαφίζει. Ένα δάχτυλο που δεν είναι εκείνο ενός εξιδανικευμένου Βιβλικού προσώπου αλλά ενός καθημερινού ανθρώπου, τόσο γήινου που ο Καραβάτζιο, όπως κάνει σε όλα σχεδόν τα έργα του, δεν διστάζει να το εικονογραφήσει βρώμικο γύρω από τα νύχια ζωγραφίζοντας ακόμα και σκισμένο το κόκκινο ένδυμα του.
Ο πίνακας αποτέλεσε παραγγελία του Βιτσέντζο Τζιουστινιάνι ο οποίος μαζί με τον αδερφό του τον Καρδινάλιο Μπενεντέτο ήταν από τους πιο σημαντικούς πατρόνες του Καραβάτζιο στην Ρώμη. Το ότι είχε ξεκινήσει σχεδόν αμέσως η παραγωγή αντιγράφων του το μαθαίνουμε από τον γραμματέα του Τζιουστινιάνι ο οποίος μαρτυρεί πως ο Βιτσέντζο είχε δει ένα αντίγραφο στη Γένοβα στα 1606. Είναι χαρακτηριστικό ότι πολλοί ευγενείς και ηγεμόνες της εποχής όπως ο Πρίγκιπας Λουντοβίζι και ο Δούκας της Σαβοίας αναφέρεται ότι είχαν στην κατοχή τους αντίγραφα του πίνακα, ακόμα και όσο ζούσε ο Καραβάτζιο. Μάλιστα μόνο τον 17ο αιώνα αναφέρονται 22 αντίγραφα. Την περίοδο που ο Καραβάτζιο δούλευε πάνω στον Άπιστο Θωμά φιλοτεχνούσε και τη συγκλονιστική «Ταφή του Ιησού» για την Σάντα Μαρία ιν Βαλιτσέλα της Ρώμης (διαβάστε περισσότερα εδώ) , έργο με το οποίο ο Άπιστος Θωμάς μοιράζεται αρκετά κοινά στοιχεία. Ο Καραβάτζιο εικονογραφεί στη σκηνή σε έναν ακαθόριστο χώρο επιλέγοντας μόλις τρεις από τους μαθητές του Ιησού αντί για όλους όπως ήταν το κλασικό μοτίβο. Ο ρεαλισμός είναι συγκλονιστικός. Ο Χριστός με σώμα αθλητικό, βαθιές φωτοσκιάσεις στο κορμί το πρόσωπο και το ρούχο του, ο Θωμάς έκπληκτος από τα όσα βλέπει μπροστά του, οι άλλοι δυο Απόστολοι προσηλωμένοι στα όσα διαδραματίζονται μην κρύβοντας την περιέργεια τους για την πληγή η οποία απεικονίζεται με μια ακρίβεια που σοκάρει ενισχυμένη από το φως που τη «σμιλεύει» πάνω στον καμβά. Ο πίνακας από τα χέρια του Τζιουστινιάνι βρέθηκε στην Πρωσική βασιλική συλλογή και στάθηκε τυχερός καθώς επιβίωσε άθικτος των καταστροφών που προκάλεσε ο Β Παγκόσμιος.
MUNDUS EST- travel stories 