Απόλλων και Δάφνη: Έρωτας και δέος στο αριστούργημα του Μπερνίνι

Μπροστά σε αυτό το αριστούργημα δεν μπορείς παρά να μείνεις … μαρμαρωμένος για ώρα παρακολουθώντας να ξεδιπλώνεται μπροστά σου με έναν κινηματογραφικό τρόπο ένας από τους πιο γνωστούς αρχαίους μύθους. Εκείνου της Δάφνης και του Απόλλωνα. Όμως αυτό το γλυπτό δεν είναι απλά μια αριστοτεχνική έμπνευση. Είναι συναισθήματα, εικόνες, σκέψεις, είναι ζωή , το φύσημα ενός αιώνιου ανέμου που διαπερνά το ψυχρό μάρμαρο μετατρέποντας το σε σάρκα , διάφανη κι απαλή, να «διαβάσεις» την έκπληξη του Απόλλωνα και τα συναισθήματα της Δάφνης την ώρα που μεταμορφώνεται σε δέντρο, να ζήσεις τη μαγική στιγμή που περιέγραψε ο Οβίδιος και να καταλάβεις το γιατί το συγκλονιστικό αυτό γλυπτό που φιλοτέχνησε ο Τζιαν Λορέντζο Μπερνίνι στα πρώτα του βήματα άφησε άφωνη την κοινωνία της Ρώμης στα αποκαλυπτήρια του. Τόσο που όπως λέει ο ιστορικός της τέχνης Φίλιππο Μπαλντινούτσι στη «ζωή του Τζιαν Λορέντζο Μπερνίνι» στα 1682 δεν υπάρχουν λόγια που μπορούν να περιγράφουν αυτή τη «meraviglie». Ο ίδιος βρίσκει όμως λόγια να μας μεταφέρει την ηχώ του χρόνου από εκείνη τα η μέρα που το αριστούργημα του μεγάλου μαέστρου του Ιταλικού μπαρόκ πήρε τη θέση του στη βίλα του Καρδιναλίου Σκιπίωνα Μποργκέζε για τον οποίο και φιλοτεχνήθηκε : «Αμέσως μόλις ολοκληρώθηκε σηκώθηκε μια τέτοια κραυγή που όλη η Ρώμη έσπευσε να το δει σαν ένα θαύμα. Και ο νεαρός καλλιτέχνης όταν περπατούσε στην πόλη όλα τα μάτια καρφώνονταν πάνω του και τον έδειχναν ο ένας στον άλλο σαν ένα θαύμα». Συναισθήματα που δεν έχουν ξεθωριάζει παρά το διάβα των αιώνων και ξαναγεννιούνται στην ψυχή κάθε έκπληκτου επισκέπτη που διασχίζει τη σάλα της Γκαλερία της Βίλα Μποργκέζε όπου εκτίθεται. Ο Μπερνίνι μεγαλουργεί σε αυτό το έργο που συνεχίζει να προκαλεί συζητήσεις γύρω από το μήνυμα που θέλησε να περάσει ο καλλιτέχνης και ίσως ο ίδιος ο Σκιπίωνας. Μια Νεοπλατωνική αλληγορία γύρω από τη μετουσίωση της ηδονής σε τέχνη, μια αλληγορία που γιορτάζει την ερωτική δύναμη της τέχνης ή απλά ένα έργο που απευθύνονταν στο ηδονιστικό στυλ που λάτρευε ο Μποργκέζε; Αυτό που καθόριζε για τον Καρδινάλιο την επιλογή των έργων που συνέλεγε και αποτελούν σήμερα τον πυρήνα της Γκαλερία. Όπως και αν έχει, ότι μήνυμα και αν ήθελε να περάσει ο καλλιτέχνης, το αποτέλεσμα είναι μοναδικό. Υμνημένο από καλλιτέχνες, ιστορικούς, Πάπες και σημαντικές προσωπικότητες και λατρεμένο από εκατομμύρια κόσμου που διασχίζει τις αίθουσες της Γκαλερία Μποργκέζε κρατώντας την ανάσα του καθώς παρακολουθεί με δέος, τρόμο, έκπληξη, τη στιγμή που η Δάφνη κυνηγημένη από τον Απόλλωνα μεταμορφώνεται σε δέντρο, στη γνωστή μας δάφνη. Η μοναδική εκείνη στιγμή , όπως την περιγράφει ο Οβίδιος, που η επιθυμία της όμορφης νέας υλοποιείται από τη Γαία η οποία εισάκουσε την παράκληση της σε αυτή τη σύνθεση που παγώνει το χρόνο και ξυπνάει τα πιο δυνατά συναισθήματα μετατρέπεται σε μια σκηνή τόσο δυνατή που κάθε λεπτομέρεια πάνω στη γλυπτική σύνθεση διηγείται και ένα κομμάτι της ιστορίας.

«Αμέσως μόλις ολοκληρώθηκε σηκώθηκε μια τέτοια κραυγή που όλη η Ρώμη έσπευσε να το δει σαν ένα θαύμα. Και ο νεαρός καλλιτέχνης όταν περπατούσε στην πόλη όλα τα μάτια καρφώνονταν πάνω του και τον έδειχναν ο ένας στον άλλο σαν ένα θαύμα».

Προσέξτε το γλυπτό και δείτε τα πρώτα φύλλα της δάφνης τα οποία ξεπροβάλλουν ήδη από τη λεπτοκαμωμένη, σχεδόν διάφανη επιδερμίδα της κοπέλας. Αφήστε το βλέμμα σας να κοντοσταθεί στις ρίζες που έχουν ήδη αγκαλιάσει το κορμί σε αυτό το στιγμιότυπο που φυλακίζει αιώνια τη στιγμή, σταματάει τον πανδαμάτορα χρόνο. Και διηγείται με έναν απίστευτο τρόπο το μύθο. Το γλυπτό αποτελεί ένα από τα αριστουργήματα που φιλοτέχνησε ο Μπερνίνι για τον Σκιπίωνα Μποργκέζε προκειμένω να κοσμήσει τις αίθουσες και τους κήπους της ομώνυμης βίλας της Ρώμης και ζωντανεύει το θρύλο της Δάφνης , μιας νύμφης που είχε ορκιστεί να παραμείνει για πάντα αγνή

Αφουγκραστείτε… Ένας άνεμος φυσάει χαϊδεύοντας τα κορμιά, ο ίδιος που σας κάνει να αναρριγάτε καθώς είναι αδύνατον να ξεκολλήσετε το βλέμμα από αυτό που όχι άδικα θεωρείται από τα κορυφαία αριστουργήματα του Τζιαν Λορέντζο Μπερνίνι. Εκείνο που κυριαρχεί στην Γκαλερία Μποργκέζε της Αιώνιας Πόλης ξεχωρίζοντας ανάμεσα σε εκατοντάδες άλλα μνημεία της τέχνης, τη γλυπτική σύνθεση η οποία φιλοτεχνήθηκε μεταξύ 1622 και 25 που άφησε ως κληρονομιά στην ανθρωπότητα ο Μπερνίνι .

Προσέξτε το γλυπτό και δείτε τα πρώτα φύλλα της δάφνης τα οποία ξεπροβάλλουν ήδη από τη λεπτοκαμωμένη, σχεδόν διάφανη επιδερμίδα της κοπέλας. Αφήστε το βλέμμα σας να κοντοσταθεί στις ρίζες που έχουν ήδη αγκαλιάσει το κορμί σε αυτό το στιγμιότυπο που φυλακίζει αιώνια τη στιγμή, σταματάει τον πανδαμάτορα χρόνο. Και διηγείται με έναν απίστευτο τρόπο το μύθο.

Σύμφωνα με το θρύλο η Δάφνη, μια νύμφη που είχε ορκιστεί να παραμείνει για πάντα αγνή συνάντησε μπροστά της τον ερωτευμένο Απόλλωνα ο οποίος προσπάθησε να την κατακτήσει. Και όταν οι προσπάθειες του απέτυχαν, την κυνήγησε και τελικά κατάφερε να την πιάσει. Και η Δάφνη απελπισμένη για να ξεφύγει από τον τυφλωμένο από τον έρωτα θεό, ζήτησε από τους γονείς της, τον Πηνειό και τη Γαία να τη λυτρώσουν. Έτσι μεταμορφώθηκε στο γνωστό μας φυτό, τη δάφνη με τον Μπερνίνι να αποτυπώνει στο άψυχο μάρμαρο εκείνη τη μοναδική στιγμή της μεταμόρφωσης. Σύμφωνα με το μύθο ο Απόλλωνας θέλοντας να απαλύνει τον πόνο του που το αντικείμενο του πόθου του του έγινε δέντρο έκοψε ένα από τα κλαδιά της δάφνης, το έβαλε στο κεφάλι του και μετέτρεψε το δέντρο στο αγαπημένο του. Και κάπως έτσι η δάφνη απέκτησε το συμβολισμό που γνωρίζουμε σήμερα.

Το γλυπτό αποτελεί ένα από τα αριστουργήματα που φιλοτέχνησε ο Μπερνίνι για τον Σκιπίονε Μποργκέζε προκειμένω να κοσμήσει τους κήπους της ομώνυμης βίλας της Ρώμης και ζωντανεύει το θρύλο της Δάφνης , μιας νύμφης που είχε ορκιστεί να παραμείνει για πάντα αγνή

Δεν είναι τυχαίο που το έργο προκαλούσε το μέγιστο θαυμασμό ήδη από την εποχή του μαγνητίζοντας το βλέμμα σε μια χρονοπαγίδα από την οποία είναι δύσκολο για κάποιον να δραπετεύσει. Διαβάστε τα χείλη των μορφών και προσπαθήστε να μαντέψετε τις λέξεις που ψελίζουν. Νιώστε το δράμα που εκτυλίσσεται μπροστά σας και υποκλιθείτε μπροστά στο μεγαλείο της τέχνης του Μπερνίνι. Στο πλευρό του στη φιλοτέχνηση του έργου ο μεγάλος μαέστρος είχε τον Τζουλιάνο Φινέλλι ο βαθμός του ρόλος του οποίου ωστόσο στη δημιουργία του έργου αποτελεί αντικείμενο διαφωνιών ανάμεσα στους ειδικούς.

Η σύνθεση προορίζονταν , όπως αρέσκονταν στον Μπερνίνι να παρουσιάζει διαφορετικά στιγμιότυπα του μύθου ανάλογα με την οπτική που είχε απέναντι στο γλυπτό ο θεατής με ιδανική γωνία εκείνη από τα δεξιά, όπως ακριβώς θα το έβλεπε κάποιος που έμπαινε από την πόρτα στην αίθουσα της Βίλας παρακολουθώντας ταυτόχρονα τις αντιδράσεις του Απόλλωνα και της Δάφνης. Ωστόσο το γλυπτό μεταφέρθηκε αργότερα στο μέσον της αίθουσας γεγονός που άλλαξε την αρχική έμπνευση του μεγάλου μαέστρου. Αξίζει να σημειωθεί ότι αρκετοί είναι εκείνοι που αναγνωρίζουν στη μορφή του Θεού στοιχεία από το κλασικό γλυπτό του γνωστού ως Απόλλωνας Μπελβεντέρε. Και μια συμβουλή: Αν σκοπεύετε να επισκεφθείτε την Γκαλερία Μποργκέζε φροντίστε να κάνετε κράτηση καθώς υπάρχει περιορισμένος αριθμός επισκεπτών ανά μέρα λόγω των ιδιαιτεροτήτων του χώρου.