Η Παναγία η Μέγιστη της Ρώμης

Η Παπική Βασιλική της Ρώμης, η Σάντα Μαρία Ματζιόρε, η Παναγία η Μέγιστη, ή Basilica Sanctae Mariae Majoris ad Nives αποτελεί ένα θαύμα της τέχνης, της αρχιτεκτονικής και της πίστης, και θεμελιώθηκε κυριολεκτικά πάνω σε ένα από αυτά: το λεγόμενο “θαύμα του χιονιού”. Σύμφωνα με την παράδοση, το 356 ο Πάπας Λιβέριος είδε σε όνειρο την Παναγία να του ζητεί να χτίσει μια εκκλησία προς τιμήν της στη Ρώμη, στο σημείο όπου θα έπεφτε χιόνι. Το χιόνι όντως έπεσε στη Ρώμη, στην “καρδιά” του καλοκαιριού, στον Εσκουιλίνο λόφο, στις 5 Αυγούστου του 356, στο σημείο όπου ο ποντίφικας ίδρυσε τη Βασιλική, μια από τις σημαντικότερες των πρώτων χριστιανικών χρόνων. Για το λόγο αυτό ένα από τα ονόματα της Βασιλικής είναι Liberiana.Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή, το όνειρο δεν το είδε ο ίδιος ο Πάπας, αλλά ένας Ρωμαίος πατρίκιος με τη σύζυγό του, ο Ιωάννης, ο οποίος επιθυμούσε να χτίσει μια εκκλησία προς τιμήν της Παναγίας. Είτε έτσι είτε αλλιώς, στην πραγματικότητα ο θρύλος αναφέρεται στις πηγές για πρώτη φορά το έτος 1000 και απαθανατίστηκε από τον Μαζολίνο ντα Πανικάλε στο ομώνυμο έργο του. Η διάδοση του θρύλου ήταν, όμως, τόσο μεγάλη, που η Βασιλική, η μεγαλύτερη αφιερωμένη στην Παναγία σε ολόκληρη τη Ρώμη από τις άλλες 25, είδε το όνομά της να συνοδεύεται και από το “Nives”, που σημαίνει χιόνι, στο πλήρες όνομά της. Ακόμα και σήμερα, το “θαύμα του χιονιού” ξαναζωντανεύει κάθε χρόνο στις 5 Αυγούστου, όταν από την οροφή της Βασιλικής πέφτουν λευκά ροδοπέταλα ή άνθη ντάλιας, που αναπαριστούν τις νιφάδες του χιονιού.

Εκτός από το όνομα με το οποίο είναι γνωστή σήμερα η Βασιλική της Παναγίας της Μέγιστης, περιγράφεται και ως Sancta Maria ad Praesepe, λόγω του κειμηλίου της φάτνης που φυλάσσεται στην κρύπτη του ναού. Η σημασία του ναού είναι εμφανής τόσο από τα αριστουργήματα της τέχνης που περιλαμβάνει, όντας βεβαίως ο ίδιος ως τέτοιο, όσο και από το γεγονός ότι αποτελεί μία από τις τέσσερις που έχουν τον τίτλο “Βασιλική” στη Ρώμη, με τις άλλες να είναι εκείνες του Αγίου Πέτρου, του Αγίου Παύλου εκτός των τειχών, και του Αγίου Ιωάννη στο Λατερανό. Επίσης, μαζί με τον Άγιο Λαυρέντιο εκτός των τειχών, αναφέρονται ως οι πέντε “πατριαρχικές Βασιλικές” της Αιώνιας Πόλης. Μαζί με τη Santa Croce in Gerusalemme και τον Άγιο Σεβαστιανό δημιουργούσαν μια προσκυνηματική διαδρομή 20 χιλιομέτρων, που αν κάποιος πιστός την ακολουθούσε επισκεπτόμενος όλους τους ναούς, έπαιρνε άφεση αμαρτιών, σύμφωνα με την παράδοση που είχε εγκαινιάσει ο Άγιος Φίλιππος Νέρι στις 25 Φεβρουαρίου 1552. Αν και η θεμελίωση του ναού έγινε από τον Λιβέριο, η κατασκευή της Βασιλικής ξεκίνησε από τον Πάπα Σίξτο ΙΙΙ (432-440), όπως μνημονεύει και η ιδρυτική επιγραφή στη θριαμβική αψίδα: “Sixtus Episcopus plebe Dei” (“Σίξτος, Επίσκοπος του λαού του Θεού”). Πολλοί Πάπες συνέχισαν το μεγαλειώδες έργο με αρχιτεκτονικές προσθήκες και έργα τέχνης, όμως οι πιο σημαντικές από αυτές ακολούθησαν τις καταστροφές από το σεισμό του 1348.

Από τα πιο σημαντικά έργα τέχνης είναι το ψηφιδωτό της κόγχης, έργο του 13ου αιώνα, διά χειρός Τζάκοπο Τορίτι, στο οποίο η Παναγία εικονίζεται ως βυζαντινή πριγκίπισσα, που στέφεται από τον Ιησού, όπως και τα παλαιότερα 36 συνολικά ψηφιδωτά πάνω από το σηκό, τα οποία χρονολογούνται από τον 5ο αιώνα.

Η Βασιλική, χαρακτηρισμός που παραπέμπει φυσικά στο γνωστό αρχιτεκτονικό σχήμα, δομείται σε τρία κλίτη, τα οποία ορίζουν σαράντα τεράστιοι ιωνικοί κίονες. Περιλαμβάνει πληθώρα από παρεκκλήσια και ένα διάκοσμο που κόβει την ανάσα. Πρωτίστως το φάντωμα της οροφής από καθαρό χρυσάφι, το οποίο λέγεται ότι προέρχεται από το πρώτο φορτίο χρυσού από τη Νέα Γη, που μετέφερε ο Κολόμβος στη Δύση και δωρήθηκε στο ναό από τον Φερδινάνδο και την Ισαβέλλα της Ισπανίας. Τη χρήση του χρυσού για την οροφή διέταξε ο Πάπας Αλέξανδρος VI, Βοργίας, στα τέλη του 15ου αιώνα, αναθέτοντας το έργο πιθανότατα στον Τζιουλιάνο ντα Σάγκαλο.

Στο ναό, όπως και σε όλους σχεδόν της Ρώμης, έχουν ταφεί σημαντικές προσωπικότητες της Ιταλίας, ανάμεσά τους ο Πάπας Παύλος V μαζί με άλλα μέλη της διάσημης οικογένειάς του, Μποργκέζε, το όνομα της οποίας μνημονεύει ακόμα η περίφημη ρωμαϊκή βίλα, και βεβαίως ο διάσημος γλύπτης Τζιαν Λορέντζο Μπερνίνι, έργα του οποίου μπορεί να δει κανείς σε κάθε γωνιά της Ρώμης, όπως φυσικά και στον Άγιο Πέτρο, όπου ο Μπερνίνι έχει υπογράψει την κιονοστοιχία και την πλατεία, καθώς και το baldaccino, που βρίσκεται πάνω από τον Άγιο Πέτρο.

Συντροφιά στην αιωνιότητα κάνουν στον Τζαν Λορέντζο, μέσα στο απέριττο μνημείο του στη Santa Maria Maggiore, οι πρόγονοί του. Το εντυπωσιακό είναι ότι ο τάφος, με τη λιτότητά του, έρχεται σε κραυγαλέα αντίθεση με τα αριστουργήματα που τον έκαναν διάσημο και χαρακτηρίζονται από την μπαρόκ υπερβολή και την έκρηξη των συναισθημάτων.

Εκτός των άλλων, η Βασιλική διαθέτει και τη δική της… Καπέλα Σιξτίνα. Όχι βεβαίως αυτή του Μιχαήλ Αγγέλου, αλλά ένα παρεκκλήσι, ήτοι Καπέλα, που χτίστηκε από τον Πάπα Σίξτο V, εξ ου και Σιξτίνα. Σε αυτό βρίσκεται ο τάφος του ποντίφικα, ενώ μέρος της διακόσμησής του, όπως συμβαίνει σε πολλά εκκλησιαστικά οικοδομήματα της Ρώμης, προέρχεται από έναν αρχαίο ναό, εν προκειμένω από το λεγόμενο Σεπτιζόντιουμ, που βρισκόταν στον Παλατίνο λόφο.

Έξω από το ναό υπάρχει ο οβελίσκος, που στήθηκε κατ’ εντολήν του Πάπα Σίξτου V το 1587 και χρησίμευε ώστε να προσανατολίζονται οι προσκυνητές που έρχονταν από το Βορρά στο ναό της Santa Maria Maggiore.

Στην πλατεία, που ανοίγεται στην πρόσοψη του ναού, υπάρχει ένα ακόμη αρχαίο μνημείο, ένας στύλος από τη Βασιλική του Κωνσταντίνου στη Ρωμαϊκή Αγορά, το Foro Romano, (διαβάστε περισσότερα εδώ) πάνω στον οποίο έχει τοποθετηθεί ένα άγαλμα της Παρθένου.

Η πρόσοψη της Santa Maria Maggiore είναι ένα αριστούργημα του μπαρόκ, έργο του Κάρλο Ραϊνάλντι, που, αν και εντυπωσιακό, δημιουργεί διαφορετική εντύπωση από αυτή που περιμένει τον επισκέπτη, ο οποίος αντικρίζει ένα από τα παλαιότερα και χωρίς αμφιβολία σημαντικότερα εκκλησιαστικά μνημεία της Αιώνιας Πόλης, της Ρώμης, που κρατά καλά κρυμμένο μέσα στους θησαυρούς της το μυστικό της φάτνης του Χριστού (διαβάστε περισσότερα εδώ) και τη συναρπαστική ιστορία τόσο του κειμηλίου, όσο και του ίδιου του μνημείου που το φιλοξενεί.

*O Σταύρος Μουντουφάρης είναι διπλωματούχος ξεναγός και αρχαιολόγος.

Απαγορεύεται η αναδημοσίευση των άρθρων ή μέρους τους χωρίς την έγγραφη άδεια του συντάκτη